Rüzgar Nedir? Rüzgar Nasıl Oluşur?

Rüzgar birçok doğa olayını gerçekleştiren ve insanlığında yüzyıllardır enerjisinden faydalandığı bir hava akımıdır. Bu yazımızda da sizlere rüzgar oluşumunu ve çeşitlerini anlatacağız.

Rüzgar Nedir?

Rüzgar, güneş enerjisinin dünyayı ısıtmasıyla atmosferde soğuk hava kütlesinde sahip yüksek ve sıcak hava kütlesinde sahip alçak basınç alanları oluşur. Burada atmosfer bir ısı makinesi olarak hareket eder.  Hava kütleleri yüksek basınç alanından alçak basınç alanlarına doğru hareket eder. Hava kütleleri arasındaki ısı ve basınç farklılıklarından oluşan hava akışı rüzgar olarak adlandırılır. Rüzgar dünya üzerindeki birçok doğa olayını da doğrudan etkiler. Kasırgalar, hortumlar ve bunların yol açtığı tsunami gibi birçok doğa olayı da rüzgarın hareketi sonucu oluşur. Rüzgarın deniz ve okyanus yüzeylerinde esmesi de dalgaları oluşturur. Dalga hızı ve boyu da rüzgar hızı ile ilişkilidir.

Rüzgar Hızı

Rüzgar hızı, rüzgarın sıcaklık farklılıklarından oluşan hareketi sonucu belli bir sürede mesafe kat etmesidir. Rüzgarın hızı, hava tahminlerini, uçak ve deniz taşımacılığını, inşaat projelerini, birçok bitki türünün büyüme ve metabolizma hızını vb. durumları etkiler. Rüzgar hızı genelde anomometre ile ölçülür. Ender de olsa eski bir ölçüm tekniği olan Beaufort ölçeği de kullanılır.

Rüzgar Hızını Etkileyen Faktörler

• Hava kütleleri arası basınç ve sıcaklık farklılıkları bu fark ne kadar fazla olursa rüzgar o kadar hızlı eser.
• Bölgesel arazi koşulları (Yüksek bina ve ağaç boyları rüzgar hızını azaltır)
• Yerel hava koşulları
• Rüzgarın esme yönü ( Rüzgarın kuzey veya güney gibi yönlerden esmesi yıldız,kıble, poyraz gibi rüzgarları oluşturur)

En Yüksek Rüzgar Hızı

Bugüne kadar ölçülen en yüksek rüzgar hızı 1996 yılında Avustralya’nın Barrow adasındaki hava tahminleri ölçüm istasyonunda tropikal Olivia hortumunun geçişi sırasında 408 km/saat olarak ölçülmüştür.

Resmi olarak ölçülen ikinci en yüksek rüzgar hızı da 12 Nisan 1934 yılında ABD’de ısıtılmış anemometre kullanılarak Washington dağında deniz seviyesinden 1917 m yükseklikte 372 km/saat olarak ölçülmüştür.

Rüzgar Çeşitleri

Rüzgarlar esiş yönlerine, mevsime ve yerel koşullara (doğal ve yapay arazi şartları) gruplara ayrılır. Ancak genel olarak Sürekli ve yerel rüzgarlar olarak iki ana grupta incelenir.

Sürekli Rüzgarlar

Sürekli rüzgarlar, yıl boyunca tek bir yönde yani yüksek basınç alanından düşük basınç alanına doğru sürekli olarak esen rüzgarlardır. Bu rüzgarlara alize, kontra alize,muson ve meltem rüzgarları örnek olarak verilebilir.

Alize Rüzgarları

Alizeler, yıl boyunca mevsimlerde kuzey ve güney yarım küre üzerinde 30º enlemde bulanan yüksek basınca sahip bölgeden ekvatordaki alçak basınç alanına doğru eserler.

Kontralize Rüzgarları

Kontralize rüzgarları da atmosferin üst kısımlarında alize rüzgarlarının tersi yönünde esen rüzgarlardır. Bunun nedeni de ekvator bölgesinde ısınan hava kütleleri yükselerek buradan uzaklaşacak şekilde hareket etmesidir.

Meltem Rüzgarları

Meltem rüzgarları kara ve denizlerin ısınmasındaki farklılıklar sonucu oluşur. Yani karalar denizlere göre çabuk ısınıp çabuk soğurlar, denizler ise karalara göre geç ısınıp geç soğurlar. Aynı şekilde dağlar çabuk ısınıp çabuk soğurken vadilerde geç ısınıp geç soğurlar. Bunun sonucunda da iki çeşit meltem rüzgarı oluşur. Bunlar, kara-deniz meltemi ve  dağ-vadi meltemidir.

Kara-Deniz Meltemi

Çoğumuz geceleri denizlerin daha sıcak olduğunu tecrübe etmişizdir. Bunun nedeni de denizlerin geç ısınıp geç soğumasıdır. Gündüzleri karalar denize göre daha sıcaktır, geceleri de denizler karalardan daha sıcaktır. Bunun sonucu olarak da gündüzleri denizden karaya doğru deniz meltemi, geceleri de karadan denize doğru kara meltemi eser. Deniz ve kara meltemleri sahil çizgisinin 40 km ötesine kadar etkili olur.

Dağ ve Vadi Meltemi

Gündüzleri geç ısınan vadilerden çabuk ısına dağlara doğru vadi meltemleri, geceleri de çabuk soğuyan dağlardan geç soğuyan vadilere doğru dağ meltemleri eser.

Fön Rüzgarları

Hareket halindeki bir hava kütlesinin dağa çarparak her 100 metre yükseldiğinde 0.5 ºC sıcaklığının düşmesi ve diğer yamacına geçtiğinde her 100 metre aşağı indiğinde sıcaklığının 1 ºC düşmesi de fön rüzgarlarını oluşturur.

Muson Rüzgarları

İki büyük kara parçasında yıl içerisinde mevsimsel olarak oluşan sıcaklık farklılıkları sonucu muson rüzgarları oluşur. Meltem rüzgarlarından farkı, günlük yerine mevsimsel bir döngüde deniz ve küçük bir kara bölgesi yerinde okyanus ve büyük kara parçalarının arasında olmasıdır. Okyanusa kıyısı olan dünyanın çeşitli bölgelerinde oluşan muson rüzgarlarının en etkili olduğu yerde Asya kıtasıdır. Muson rüzgarları mevsimlere göre yaz ve kış musonu olmak üzere ikiye ayrılır.

Yaz Musonu

Yaz dönemleri okyanuslardan çabuk ısınan büyük kara parçaları veya kıtalara doğru esen rüzgarlardır. Kuzey ve güney yarım küreye göre değişmekle beraber kuzey yarım küre için Mayıs-Eylül arası güney yarım küre için Kasım-Mart ayları arasında gerçekleşir. Okyanustan karalara doğru estiği için bol miktarda nem taşır ve bunun sonucunda muson rüzgarları oluşur.

Kış Musonu

Kış dönemlerinde çabuk soğuyan büyük kara parçalarından veya kıtalardan okyanuslara doğru esen rüzgarlardır. Yarım küreye göre değişiklik göstermekle beraber Kuzey yarım kürede Kasım-Mart ayları arası, güney yarım kürede de Mayıs-Eylül ayları arası gerçekleşir. Kış musonları karalardan estiğinden nem içermezler ve kurudurlar. Bu yüzden yağış getirmezler.

Muson Rüzgarlarının Görüldüğü Bölgeler

• Güney Asya bölgesiyle Hint Okyanusu arasında
• Kuzey Amerika bölgesiyle Meksika Körfezi arasında
• Batı Afrika bölgesiyle Gine Körfezi arasında
• Doğu Afrika bölgesiyle Hint okyanusu arasında
• Doğu Asya bölgesiyle Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında gerçekleşir.

Yerel Rüzgarlar

Rüzgarların esiş yönü ve hızı hep basınç farklılıklarına bağlı olduğunu belirttik. Bu basınç ve sıcaklık farklılıkları yerel faktörlere bağlı olarak değişirse yerel rüzgarlar oluşur.

Sirokko Rüzgarı

Sirokko rüzgarı büyük sahra çölünün kuzeyinden Tunus,İspanca,Sicilya ve İtalya kıyılarına doğru esen kuru ve sıcak bir rüzgar türüdür. Bu rüzgar Afrika kıyılarında sıcaklığın daha fazla artmasına sebep olmasına karşılık, Akdeniz’e geldiğinde nemli olarak gelir ve yağmura sebep olur. Havadaki tozlardan dolayı Sirokkonun oluşturduğu yağışlar renklidir. Bu rüzgarın İtalya’ya getirdiği yağış kırmızı renklidir kan yağmuru adı verilir.

Hamsin Rüzgarı

Sirokko rüzgarına benzer özellikler taşıyan Hamsin rüzgarı Sahra çölünün doğusundan Mısır ve Libya’nın kıyı kesimlerine doğru esen kuru ve toz içeren bir rüzgardır. Bu rüzgarın canlılar üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bunlar; nefes alıp vermede zorluk, derinin kuruması ve insanların bitkin ve yorgun düşmesidir.

Mistral Rüzgarı

Fransa’da kuzey ve kuzey batı yönünden esen soğuk,kuru ve şiddetli bir rüzgar türüdür. Bu rüzgarın en şiddetli olarak görüldüğü yer Rhone vadisidir.

Bora Rüzgarı

Kuru ve soğuk bir rüzgar olan bora rüzgarı Adriyatik denizinin kuzey batı ve Dalmaçya kıyılarına esen bir rüzgardır.

Krivetz Rüzgarı

Soğuk ve şiddetli olan Krivetz rüzgarı Romanya’da Tuna ovasının alt kısımlarına kuzeydoğu yönünden esen bir rüzgardır.

Ülkemize Farklı Yönlerden Gelen Rüzgar Tipleri

Türkiye 3 tarafı denizlerle çevrili birçok mevsimin aynı anda yaşandığı bir ülkedir. Küçüklüğümüzden itibaren karşımıza çıkan ülkemize ara ve ana yönlerden çeşitli rüzgarlar gelmektedir.

Yıldız

Kuzeyden esen soğuk bir rüzgardır. Genellikle Karadeniz ve Marmara bölgeleri üzerinden eser. Yazın serin, kışın soğuk hava taşır.

Lodos

Türkiye’nin batısına güney batı yönünden gelen sıcak bir rüzgardır. Bazen çok hızlı olabilir ve denizciler için çok önemli bir rüzgardır. Estiği zaman sıcak bir havaya sebep olur.

Poyraz

Kuzey doğudan esen şiddetli ve soğuk bir rüzgardır. Güney Rusya üzerinde oluşan soğuk yüksek basınç alanlarından esen bu rüzgar kışları Karadeniz’de kar yağışına da neden olur.

Meltem

Doğu Akdenize kuzey batıdan esen bir rüzgardır. Özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında düzenli ve kuvvetli olarak eser. Musonların oluşumuna benzer.

Karayel

Yağmurun ardından birkaç gün boyunca kuzey batı yönünden esen bir rüzgardır.

Keşişleme

Güney doğu yönünden esen kuru ve sıcak bir rüzgardır. Estiği bölgelerde sıcaklığı arttırıp havayı da kurutur.

Kıble

Güney yönünden esen sıcak ve nemli bir rüzgardır. Orta Akdeniz bölgesinde oluşan alçak basınç alanları neticesinde bu rüzgar gözlemlenmektedir.

Gün Doğusu

Doğu yönünden esen soğuk ve kuru bir rüzgardır. Güney Rusya ve Kafkasya’da yüksek basınç alanları meydana gelirse bu rüzgarın etkisi daha fazla artar. Genellikle yağışların kesilmesine neden olur.

Gün Batısı

Batı yönünden esen sıcak ve nemli bir rüzgar türüdür. Bu rüzgar genellikle ülkenin batı kesiminde yağışlara neden olur.

Kaynak : Wikiwand, MGM