Karadelik Nedir? Nasıl Oluşur ve Belirlenir?

Evrenin en tehlikeli ve gizemli oluşularından biri olan karadelikler, insanlığın merakını uzun yıllardır cezbetmeye devam ediyor. Bu yazımızda sizlere karadelik nedir? ve karadelik nasıl oluşur? gibi soruları sade ve anlaşılır bir şekilde derledik.

Karadelik Nedir?

Karadelik yüksek çekim kuvvetine sahip, ışığın bile çekim kuvvetinden kaçamadığı yıldızların dönüşebileceği en tehlikeli halidir. Güçlü çekim kuvvetine sahip olmasının nedeni yüksek ağırlıktaki bir maddenin çok küçük bir alana sığdırılmasıdır. Bu olay bazı yıldızların ömürlerinin sonunda meydana gelir. Işığın bile çekiminden kurtulamaması yüzünden karadelik olarak adlandırılmıştır.

Karadelik Ne Kadar Büyük?

Karadelikler çeşitli boyutlarda oluşabilir. Üç tür karadelik vardır. Kara deliğin kütlesi ve büyüklüğü türünü belirler.

En küçük olanı “primodial ” karadelikler olarak bilinir. Bilim adamları bu tip karadeliklerin geniş bir dağın bir atom boyutuna küçültülmesiyle oluşabilecek bir tür olduğunu düşünmektedirler.

Orta boyutlu karadeliklerinde en yaygın olanı “Stellar” olarak bilinir. Stellar’ın kütlesi güneşin kütlesinden 20 katından daha fazladır ve çapı da sadece 15 km’dir. Samanyolu galaksisinde bu karadeliklerden onlarca bulunabilir.

En büyük karadelikler de “supermassive” olarak bilinirler. Bu karadeliklerin kütlesi 1 milyon güneşin kütlesi toplamından daha fazladır ve çapının genişliği güneş sistemimiz kadardır. Bilimsel kanıtlar her büyük galaksinin merkezinde bir supermassive karadelik olduğunu öne sürer. Saman yolunun merkezindeki karadeliğin ismi de Sagittarius A’dır. 4 milyon güneşin kütlesine sahiptir ve çapı da güneşin çapı kadardır.

Karadelik Nasıl Oluşur?

Primodial karadeliklerin büyük patlamadan hemen sonra evrenin başlangıç döneminde oluştuğu sanılıyor. Stellar kara delikleri ise süpernovaya neden olabilecek kadar büyük kütleli bir yıldızın kendi içine çökerek oluşmasıyla oluşur. Bilim adamları supermassive kara deliklerin galaksilerin oluşumuyla beraber meydana geldiğini düşünmektedir. Bu karadeliklerin kütlesi de içinde bulunduğu galaksinin kütlesine bağlıdır.

Bilim Adamları Karadeliklerin Varlığını Nasıl Belirliyorlar?

Karadeliklerin yüksek çekim kuvveti nedeniyle ışığı bile yutmasından dolayı onları doğrudan göremeyiz. Ancak bilim adamları karadeliklerin güçlü çekim kuvvetinin yıldızlar üzerindeki etkisini  ve çevresindeki gaz bulutlarını görebilirler. Eğer bir yıldız uzayda belli bir noktada yörünge ise, bilim adamları karadeliklerin orada olup olmadığını bulabilir.Eğer yıldız ve karadelik birbirleriyle yakın yörüngede dönüyorlarsa, yüksek enerjili bir ışık üretirler. Bilimsel cihazlar da bu ışığı görebilir.

Karadeliklerin çekim güçleri bazen bir yıldızın dış gazlarını çekecek kadar güçlüdür ve gazları kendine çekerek çevresinde plak benzeri bir yapı oluşturur. Karadeliğe çekilen bu gaz yüksek sıcaklıkta ısınarak tüm yönlere x-ray ışığı yayar. NASA teleskopları da bu ışığı gözlemleyebilir ve astronomlar da karadeliğin türünü belirleyebilirler.

Güneşimiz Bir Karadeliğe Dönüşebilir Mi?

Güneşin karadeliğe dönüşmesi için yeterli kütlesi yoktur. Milyarlarca yıl sonra güneş ömrünün sonuna geldiğinde bir kırmızı deve dönüşecek o zaman güneş son yakıtını kullanmış olacak ve dış katmanını uzaya fırlatacak. Güneşimizin karadelik olarak ölme ihtimali yoktur.

Bilim Adamları İlk Defa Bir Karadeliğin Fotoğrafını Yayınladı

Bilim adamları 10 Nisan 2019 tarihinde Messier 87 galaksisinin merkezinde yer alan bir karadeliğin gerçek fotoğrafını Event Horizon Teleskobunu kullanarak yayınladı. Güneşimizden 6.5 milyar kez daha ağır olan bu kara delik resimde de görüldüğü üzere ışığı bükerek içine çekiyor. Bu resim bizlere süper kütleli karadeliklerin varlığı ile ilgili en güçlü kanıtı sunuyor.

Kaynak: NASA