Çevresel Etki Değerlendirmesi Nedir? ÇED Yönetmeliği ve Uygulama Alanları

Çevre ve çevrenin korunması ile ilgilenen tüm mesleklerde özellikle çevre mühendislerinin dikkat ettiği en önemli yönetmeliklerden biridir. Global çapta etkisi görülen bu yönetmeliğin uygulanması, sadece Türkiye çapında değil tüm ülkelerde hareketlilik sağlamaktadır. Büyük ses getiren “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” hakkında temel bilgilere aşağıda çeşitli başlıklar altında değineceğiz.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Nedir?

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, herhangi bir faaliyetin çevreye karşı yaptığı olumlu ve olumsuz etkilerin denetlenmesini sağlar. Tabi söz konusu olan etkilerin azaltımı, kullanılması öngörülen teknolojilerin çevreye duyarlı teknolojilerden olması gibi hususların değerlendirmeye alınmasını da kapsar. Alınabilecek tedbirlerin gerçekleştirilmesinin ardından periyodik olarak izlenimleri gerçekleştirilir.

Yayınlanmış yönetmelikte belirtilen şirketler, belediyeler, kurumlar gibi çeşitli sektörlerdeki toplulukların Çevresel Etki Değerlendirmesi yönetmeliğinden sorumlu oldukları belirtilmiştir.

Herhangi bir proje ortaya çıkması durumunda, projenin gerçekleştirilmesinin öncesinde, gerçekleştirildiği sırada ve sonrasında meydana gelecek atıkların en az etkisi olacak şekilde bertarafını ve taşınmasını sağlamayı gerektiren bir yönetmeliktir. Atıkların ne yönde bertarafının gerçekleştirileceğini, nereden alınıp nereye bırakılacağı gibi hususlarla ilgilenmesi istenir. Kısaca atıkların hem muhasebesini hem lojistiği ile ilgilenilmesi işin saha kısmıdır.

ÇED Uygulama Alanları

Çevresel Etki Değerlendirmesi yönetmeliğin geçerliliği atık oluşumu gözlemlenen her türlü kuruluşu kapsar. Daha ayrıntılı olarak bakarsak hastaneler, madenler, taş ocakları, fabrikalar örnekler arasında verilebilir. ÇED uygulama alanları arasında ihalesi gerçekleştirilmiş faaliyetlerden herhangi birinin hayata geçirilmeden önce gerekli dosyaların hazırlanıp başvurunun yapılması istenir.

ÇED Yönetmeliği

Çevre Etki Değerlendirme Yönetmeliği, proje yürüten hemen hemen her yatırımcı ya da firmanın sorumlu olduğu bir yönetmeliktir. Resmî Gazete’ de sürekli olarak güncellen bu yönetmelik hem çevre hem de canlıların yaşama çabasını ön planda tutar.

ÇED Raporu Nedir?

ÇED raporu için Çevresel Etki Değerlendirmesi yönetmeliği ve Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belirtilen maddelere dikkat edilmelidir. Bahsi geçen maddelerde ÇED raporunun hazırlama aşamalarına, başvuru süreçlerine ve tarihlerine, raporda bulunması gereken belgelere kuruluşlardaki uzmanların ya da görevlilerin erişimine sunulur.

ÇED raporu için gerekli hazırlıklar yapılır. ÇED için öne sürülen problem tanımlaması yapılır. Böylelikle faaliyetin ÇED kapsamında olup olmadığına gerekli merciler tarafından bakılır. Bu durumun aşamaları aşağıda gösterilmektedir.

1. Faaliyet sahibi firmaların ÇED için başvuru süreci içerisinde hazırlanmış olan proje özeti ile beraber, Bakanlığa sunumu gerçekleştiriliyor.
2. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı proje özetini değerlendirmeye alınıyor. Sonucunda iki farklı karar ile karşılaşılmaktadır. “Proje ÇED’e tabi değildir” veyahut “Proje ÇED’ e tabidir”
3. “Proje ÇED’e tabi değil” kararı çıkarsa Bakanlık tarafından başvuru sonucu olarak muafiyet yazısı, faaliyet sahibi firmaya gönderilir.
4. “Proje ÇED’e tabidir” kararı çıkarsa EK-1 ve EK-2 kapsamınca gerekli işlemlerin yapılması istenir. EK-1 kapsamında firmanın Bakanlığa tekrar müracaat etmesi istenir. EK-2 kapsamında ise firmanın seçme ve eleme işlemleri için valiliğe müracaat etmesi istenir.

Ek-2 kapsamı sonucunda ilk aşama için gerekli işlemleri yapan faaliyet sahibi, ÇED firmaları ile görüşür. ÇED firmaları yönetmelikte belirtilen EK-4’e uygun olarak “Proje Tanıtım Dosyasını” oluşturur ve Valilik onayına sunulur. Sonuçlar ise Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı sayfasından görünür. “Çed Gereklidir” kararı çıkarsa ÇED firmaları, ÇED başvuru dosyası hazırlar. Komisyon kurulur ve faaliyetin bulunduğu beldedeki halka sorulur. Halkın katılımının sağlanması ile halkın görüşleri alınır, soruları cevaplanır. ÇED özel formatı Bakanlık tarafından hazırlanan projenin, Bakanlık tarafından 5 iş günü içerisinde sonuca varması beklenir.

Başvuru amaçlı faaliyet öncesi bir rapor hazırlanır. Bu raporda:

1. Gerçekleştirilmesi düşünülen faaliyetin hakkında özet bilgiler ve tanıtımı, amaçları, faaliyet ortamının çevresi, toprak yapısı, bölgede başka gerçekleştirilen projelerin varlığı,
2. Gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetlerin çevreye karşı kaçınılmaz etkileri, kaçınılabilir etkilerine karşı alınacak önlemler,
3. Firmanın kâr amacının ne doğrultuda olabileceği bulunur.

Karar verme sürecinden sonra gerçekleştirilen faaliyetin periyodik olarak izlenmesi ve belli kriterlerde değerlendirilmesi gerçekleştirilir. ÇED henüz gerçekleşmemiş bir faaliyetin tahminler doğrultusunda belgelendirilmesi olarak görüldüğü için en son ki aşamanın önemi burada ortaya çıkar. Tahminlere ve hesaplamalara dayanan, belgelerde gösterilen rakamların faaliyet sırasında oluşan rakam ve tahminlerle uyuşup uyuşulmadığına bakılır. Bir başka ayrıntı olarak fark edilmemiş veya dikkate alınmamış hususlar olabilir. Bunların ortaya çıkmasına da yardımcı olur. Bir husus daha var ki bu aşamanın asıl nedenidir: belgelerde belirtilen çevreye karşı alınması gereken önlemlerin yeterli olup olmaması… Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği için önemli husus faaliyetin ne olduğu değil, çevreye duyarlı çalışma yapılmasıdır. Eğer yapılmıyorsa devlet destekli olarak cezai işlem uygulanması “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” gerekliliğidir.

Sonuç

Yukarıda Resmî Gazete’ de yayımlanan ÇED yönetmeliği kapsamındaki başlıklara göz attık. Her çevre mühendisinin veyahut çevre uzmanın bilmesi gereken bu yönetmeliğin: aşamalarını ve gerekliliklerini, gerekliliklerinin manalarını, hangi belgelerin olması gerektiğini mümkün olduğunca anlaşılır bir dille anlattık. Keyifli vakitler dileriz.