Biyografi

Battani Kimdir ? Hayatı ve Eserleri

Gelişmelerden haberdar olmak için bizi Google Haberler'den takip edin!

Mühendistan Google News

Trigonometrinin Mucidi Battani

Paris İslam Enstitüsü profesörlerinden biri olan J. Risler tarafından Battani “Batıya trigonometriyi öğreten adam olarak nitelendirilir.  Gelmiş geçmiş en ünlü 20 astronomdan biri olarak gösterilen Battani, bulunduğu dönemin en büyük Müslüman alimi olarak kabul edilmiştir. Trigonometriye cebri uygulayan ilk bilim insanıdır.

Hayatı

Battani, dünyanın ilk üniversitesinin de kurulduğu günümüzde Türkiye sınırları içerisinde yer alan Şanlıurfa’nın Harran bölgesinde 859 yılında doğmuştur. Doğduğu bölgede insanlar Sabii inanışına sahipti ve bu kişiler yıldızlara tapıyordu. Battani’nin astronomiye ilgisinin bu inanışa bağlı olduğu düşünülse de kendisi Müslümanlığı seçmiş ve bilimsel çalışmalarını da dini amaçlarla gerçekleştirmiştir.

Çocukluk ve gençlik dönemini ünlü bir bilim insanı olan babası Cabir bin San’an el-Battani’nin yanında geçirerek ondan eğitimler aldı. Daha sonraları ise Fırat nehri üzerinde bulunan Rakka şehrine giderek burada eğitimini 40 yaşına kadar sürdürdü. Bu şehirde bir de rasathane kurdu. Ardından Irak sınırları içerisinde bulunan Samarra şehrinde eğitimine devam etti.

Battani Güneş Saati ile Çalışma Yaparken
Battani Güneş Saati ile Çalışma Yaparken

Battani, sadece İslam aleminde değil Batı dünyasında da tanınmış saygı duyulan bir bilim insanıydı. Hem matematik hem de astronomi alanına çok büyük katkılar sağlayan bu saygıdeğer bilim adamı 929 yılında Samarra kendti yakınlarındaki Kasralcis bölgesinde hayata gözlerini yumduğunda gerisinde paha biçilemez bir miras bıraktı.

Çalışmaları

Battani, astronomi alanındaki çalışmalarına Rakka’da kurduğu rasathanede başladı. Güneş ve Ayın görünen boyutlarında yıl içerisinde meydana gelen değişiklikleri tekrardan ölçerek kendisinden önceki astronomların çalışmalarını güncelledi. “Sabi Cetvelleri” adıyla hazırladığı yıldız kataloğuyla tam olarak 489 yıldızı sınıflandırmıştır. Bu yıldız kataloğu Avrupalılar tarafından Kopernik dönemine kadar kullanılmış ve bu cetvel ile Battani yıldız hareketlerini Batlamyus’tan daha doğru bir şekilde hesaplamıştır.

Kendisinden yarım asır önce yaşamış olan Harezmi’nin yeni Ay görülmesi, Güneş ve Ay tutulması konularındaki hesaplamalarını da düzelterek yeni eklemeler yaptı. Güneş, Ay ve güneş sistemindeki diğer gezegenlerin yörüngelerini yeniden belirledi. Dünyanın ekliptik eğimini bugünkü bilinen değerinden sadece yarım dakikalık bir yanılma ile 23 derece olarak hesaplamıştır. Kendisinden bir asır sonra yaşamış olan Kopernik bu değeri 23 derece 35 dakika olarak hesaplamıştır.

Çalışma ve tespitlerini yaparken kendi geliştirdiği bir güneş saati olan Zat’ül Hak’ı kullandı.  Yine tamamen kendisinin geliştirdiği aletler ile Güneş ve Ay tutulmalarını inceledi. Battani yaptığı ölçümlerde Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü günümüzde bilinenden çok az bir farkla 365 gün 5 saar 46 dakika ve 32 saniye olarak hesaplamıştır. Kıblenin farklı bölgelerden tespitine yönelik çalışmalarda bulunmuş, Mekke’nin enlem ve boylamını tespit etmiştir.

astrolabe1 640x480 min Mühendistan

Battani, matematik alanında da birçok önemli çalışmaya imza attı. Özellikle de trigonometri alanında çalışmalarda bulundu. Trigonometrinin mucidi olan Battani, bunu kullanarak astronomi çalışmalarını yapan ilk bilim insanı olmuştur. Küre ve düzlem üzerine trigonometrik çalışmalar yaptı.

Trigonometriyi ilk keşfeden bilim insanı olan Battani, batıya trigonometriyi öğreten kişi olarak bilinir. Trigonometrik bağıntıları günümüzde kullanıldığı şekilde formülleştirdi. Matematik alanında eserleri birçok dile tercüme edildi. Sinüs, cosinüs tanjant ve kotanjant kavramlarını matematik literatürüne kazandırdı ve bunları güneş saati hesaplamalarında kullandı.

Eserleri

Astronomi ve matematik alanın bir çok eseri bulunan Battani’nin 12. yüzyılda yazdığı “Yıldız Bilimi ve Yıldızların Hareketlerine Dair”  adlı eseri en ünlü çalışması oldu.Günümüzde hala bu kitabın eski bir çevirisi Vatikan’da yer almaktadır ve Rönesansa kadar da bir çok akademi de farklı dillerde kullanılmıştır.

Batı dünyası Battani’nin astronomi alanında yaptığı büyük çalışmalardan dolayı Ay’a onun ismini vermişlerdir. Avrupalıların Albategnius olarak bildiği bu isim Ay’a verildi. Şimdi de Battani’nin diğer eserlerine göz atalım.

Battani’nin hazırladığı 57 konuya sahip astronomi cetvellerini içeren Kitab’ül-Zic adlı kitabında gök cisimlerinin hareketleri hakkındaki ön görülerini geliştirdi ve sonuçları yeniden kaydetti. Battani’nin en detaylı ve en geniş kitabı olan bu eser günümüze kadar ulaşmış tek eseridir. Bu kitap özellikle de Orta Çağ Avrupa’sında ve Rönesans’ın ilk zamanlarından küre trigonometrisi alanında çok önemli bir kaynak olarak kullanıldı. Battani, bu kitabında gözlemlenmiş her yıldızın uzaydaki konumunu, yörüngesini ve hareketlerini hesapladı.

İspanya Kralı X. Alfonso, 12. yüzyılda Battani’nin eserini Arapçadan İspanyolcaya tercüme ettirdi. Tycho Brahe, Ricioli, Kepler ve Galileo gibi bir çok bilim insanı da bu büyük müslüman aliminin eserlerini kaynak olarak kullandı.

Amerikalı bilim tarihçisi Georges Sarton’a göre zamanının en önemli astronomu ve Müslüman alemindeki en önemli bilim insanlarından biri olan Battani, astronomi ve trigonometri alanında yaptığı çalışmalarla gezegenler ve yıldızlarla ilgili bilinmezlerin ortadan kaldırılması konusunda tüm insanlığa eşsiz bir hazine sunmuştur.

Emre LEBLEBİCİOĞLU

Emre Leblebicioğlu, enerji sistemleri ve mekatronik mühendisliği lisans ve makine mühendisliği yüksek lisans mezunudur. Enerji modelleme, rüzgar enerji santral tasarımı ve güneş enerjisi üzerine akademik çalışmaları vardır. Şuanda da aktif olarak güneş enerji sektöründe çalışmakta ve enerji üzerine de mühendislik danışmanlık hizmetleri sağlamaktadır. İyi düzeyde İngilizce ve temel düzeyde de Almanca bilmektedir.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu