Ahmed Bin Musa Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Ahmed Bin Musa, sistem mühendisliğinin öncüsü, mekaniğin kurucusu ve astronom olan bu büyük Müslüman aliminin hayatını bu yazımızda sizler için ele aldık.

Ahmed Bin Musa Hayatı

Astronomi konusunda tarihte çok önemli Müslüman bilim insanları vardır. Bunlardan ilk akla gelen de Musa Bin Şakir ve oğulları Muhammed, Hassan ve Ahmed Bin Musa’dır. 803 yılında Bağdat’ta dünyaya geldi. Ahmed Bin Musa babasının ve kardeşlerinin de ilimle ilgilenmeleri ve çalışmalar yapmaları ve Halife Memnun tarafından da himaye altına alınıp desteklenmesi bilimsel çalışmalarında başarıya ulaşmasına katkı sağlamıştır.

Halifenin astronomu olan Yahya bin Ebu Mansur’dan dersler alan ve Ahmed Bin Musa zamanının ilimlerini iyi bir şekilde öğrendi. Gerek ailesi gerekse de çevresinin bilimle uğraşan kişilerle dolu olmasıyla küçük yaştan itibaren bilimle yoğruldu. Kardeşi Muhammed ile beraber önemli bir takım yıldızların günlük doğuş ve batışlarını hesaplamış ve bunu icat ettiği bir cihaza uygulamıştır.

Ortanca çocuk olan Ahmed, matematik ve astronomi alanlarının dışında teknik alanlarda özellikle de mekanik alanında yaptığı çalışmalarla da ün kazanmıştır. Sabit bin Kurra’nın dünyanın çevresini doğru ölçüp ölçmediğini kanıtlamaları için Ahmed ve kardeşleri Halife Memun tarafından görevlendirildiler. Üç kardeş Sincan ve Küfe’de yaptıkları ölçümler sonucu Sabit bin Kurra’nın hesabını doğruladılar.

Yaşları çok küçük olmasına rağmen böyle zorlu bir görevin üstesinden gelmeleri yaşadıkları çevrede büyük yankı oluşturdu.

Ahmed Bin Musa mekanik konusunda oldukça yetenekliydi. Ailesinde teknik konularda en üstün özelliklere sahip olan oydu ve yaptığı ev aletleriyle de bunu gösteriyordu. Kendi kendine çalışabilen bazı otomatik aletlerin tasarımlarını çizdi. Onun bu konuda elde ettiği sonuçlar zamanına göre oldukça muazzamdı. Otomatik alanında yaptığı aletler insanların birçok alanda ihtiyaçlarını karşılayabilen ve çocukların oynayacağı oyuncakları kapsamaktaydı.

Hayatını bilimsel çalışmalarına adayan Ahmed Bin Musa abisi Muhammed’in ölümünden 6 yıl sonra Miladi takvime göre 878 yılında vefat etmiştir. Geriye de birçok alet, eser ve makine tasarım planları bırakmıştır.

Ahmed Bin Musa Aletleri

Ahmed bin Musan’nın icat ettiği bazı önemli aletler aşağıdaki gibidir.

• Fitilleri yandıkça kendi kendine otomatik olarak çıkan, haznelerine otomatik olarak yağ akan ve rüzgarda da sönmeyen kandiller,
• Her defasında belli aralıklarda istenilen miktarlarda, ihtiyaca göre karışık veya ayrı ayrı su akıtabilen testiler,ibrikler ve banyo kapları,
• Küçükbaş hayvanların su içebileceği otomatik kontrole sahip su tekneleri,
• Bahçe ve tarlaların sulanması için kullanılan ve sulamanın bitişini düdük çalarak haber veren aletler (düdüklü tencere gibi),
• Sıvıların izafi ağırlıklarını ölçen kaplar,
• Boşalır boşalmaz yerine su dolan kaplar,
• Sürekli olarak farklı figürlerle su fışkırtan fıskiyeler,
• İhtiyaca göre karışık veya ayrı su akıtabilen şişeler icat etmiştir.

Bu aletler Ahmed Bin Musa’nın icat ettiklerinin sadece bir kısmıdır. Bunların dışında günlük hayatımızda kullandığımız birçok alet yapmıştır. Tasarladığı ve yaptığı tüm aletlere ayrıntılı bir şekilde Kitab-ül Hiyel adlı kitabında yer vermiştir.

Ahmed Bin Musa’nın yaptığı en önemli alet hiç şüphesiz yıldızların doğuşunu ve batışını gösteren bir alettir. Samara’daki rasathanenin önüne kurulmuş olan bu cihaz bakırdan yapılmıştı. Bir küre şeklinde olan cihazın üzerinde gök küredeki yıldızların isimleri bulunuyordu.

Gökyüzündeki bir yıldız batmaya başlayınca, o yıldızın kürenin üzerindeki resmi ve yıldızın ismi, yıldızla beraber, cihazın üzerindeki ufuk çizgisini gösteren çizginin altına doğru batarak, gökyüzündeki yıldızla aynı anda ve aynı şekilde kayboluyordu. Aynı yıldızın gökyüzünde görülme vakti geldiğinde yıldızın resmi ve ismi ufuk çizgisinin üstünde çıkıyordu. Her göreni hayretler içerisinde bırakan ve hiç kimsenin müdahalesi olmadan otomatik bir şekilde çalışan bu cihaz su gücüyle çalışıyordu.

Eserleri

Ahmed Bin Musa’nın günümüze kadar gelen tek eseri Kitab-ül Hiyel adlı kitabıdır. Bu kitap mekanikle ilgili konuların günümüzdeki sistem mühendisliğine yakın bir anlatımla ele alınmış ilk eser olma özelliğini taşır. Otomatik kontrol alanında da yazılan ilk eser olan Kitab-ül Hiyel’ün günümüzde Vatikan, Berlin ve Topkapı da 3 nüshası bulunmaktadır. Topkapı’daki nüshasının başı ve sonu eksik olup 3474 numarada kayıtlıdır.

Ahmed Bin Musa ile ilgili merak ettiklerinizi yorum kısmında bizlere iletmeyi unutmayınız.