Radyasyon Nedir? Radyasyon Çeşitleri Nelerdir?

Radyasyon, kullandığımız telefondan bilgisayara, güneş ışınlarından radyo dalgalarına kadar doğal ortamımızda yapay veya doğal olarak yer alan bir enerji türüdür. Bu yazımızda radyasyon nedir? radyasyon çeşitleri nelerdir? gibi soruların cevaplarını derledik.

Radyasyon Ne Demektir?

Radyasyon, dalga (elektromanyetik radyasyon) veya yüksek hızlı partikül (partiküler radyasyon) formunda yayılan bir enerjidir. Partiküler radyasyon, bir radyoaktif atomun parçalanması sonucu açığa çıkar. Diğer bir taraftan ise, elektromanyetik radyasyonun kütlesi yoktur ve dalgalar halinde boşlukta yayılır. EM radyasyon, çok küçük ve çok yüksek bir enerji aralığında olabilir ve bu aralığa da elektromanyetik spektrum denir. Elektromanyetik spektrum içerisinde iyonlaşmış ve iyonlaşmamış olmak üzere radyasyonun iki çeşidi vardır.

TedEd kanalının hazırladığı radyasyon ile ilgili bu güzel videoyu izleyebilirsiniz üstelik Türkçe alt yazı seçeneği de var.

Radyasyon Çeşitleri Nelerdir?

Radyasyonlar, enerji düzeyine göre çeşitlere ayrılır. Yüksek enerji düzeyine sahip radyasyonlar iyonlaştırıcı radyasyon, buna göre görece düşük enerji düzeyine sahip radyasyonlar iyonlaştırıcı olmayan radyasyon olarak adlandırılır.

İyonlaştırma (İyonizasyon) Nedir?

İyonlaştırma yani iyonizasyon atomların yörüngelerinde dolaşan bir elektronun koparılıp ayrıştırılması sonucu oluşur. Yörüngesinden bir elektron kaybeden atoma pozitif yüklü iyon denir. Atomun yörüngesine bir elektron eklenirse de buna da negatif yüklü iyon denir.

Mutlaka Okuyun >> Atom Nedir? Atomun Yapısı Nasıldır?

İyonlaştırıcı Radyasyon Nedir?

Güneşten gelen morötesi radyasyonun ötesinde, ilaç endüstrisinde kullanılan ve her gün uzaydan, havadan ve yeryüzünden maruz kaldığımız yüksek enerji seviyesinde radyasyon türleri vardır. Buna genel olarak iyonlaştırıcı radyasyon (İR) denir.

İR maddeye özellikle de canlı varlıklara zarar verir. Bu sebeple de yüksek seviyelerde İR tehlikelidir ve maruz kaldığımız radyasyonun miktarı kontrol edilmelidir. Bu radyasyonu hissedemediğimiz halde, kolaylıkla tespit edilip, ölçülebilir ve radyasyona maruz kalma miktarı kolaylıkla gözlenebilir.

Canlılar, ciddi seviyede iyonlaştırıcı radyasyona sahip olan bir çevrede evrilmiştir. Ayrıca, birçok insan hayatlarını ve sağlıklarını yapay olarak üretilen radyasyona borçlular. Tıpta kullanılan X ışınları birçok gizli sağlık sorunlarını ortaya çıkararak erken teşhis ve tedaviye olanak sağlıyor. İyonlaştırıcı radyasyonun diğer farklı türleri, rahatsızlıkları teşhis etmede kullanılıyor ve bazı insanlar da radyasyonla tedavi ediliyor.

İR, uranyum cevherleri ve nükleer atıklar gibi kaynaklardan da açığa çıkmaktadır. İR yüksek seviyelerde oldukça zararlı olmasına rağmen, hepimizin günlük hayatta maruz kaldığı kısa süre zarfında küçük miktarlar zararsızdır.

İyonlaştırıcı Radyasyon Çeşitleri Nelerdir?

İR atomların çekirdeğinden gelir. Birçok atom kararlıdır, fakat belirli atomlar, tamamen farklı atomlara değişir veya ayrışır. Farklı atomlara ayrışabilen veya dönüşebilen atomlar kararsız veya radyoaktif atom olarak bilinir. Radyoaktif atomlar, çekirdeklerinde meydana gelen ani değişimler veya ayrışmalar sonucu atık bir enerjiye sahiptirler. Bu olaya radyoaktif bozunma adı verilir.

Kararsız çekirdekler, radyasyonu, bünyesindeki atık enerjiyi gama ışınları veya hızlı hareket eden atom altı parçacıklar şeklinde yayar. Eğer bu çekirdekler, alfa ve beta parçacıklarını açığa çıkararak bozunuyorsa, yeni bir element haline gelir ve aynı zamanda da gama ışınları yayar. Emisyonlar alfa,gama ve beta radyasyonu olarak tanımlanabilir.

Alfa Parçacıkları

Alfa parçacıkları, atomik çekirdek formunda iki proton ve iki nötrondan oluşur. Alfa parçacıkları, iki kat yüklüdür yani iki proton yüklemesiyle yükselir. Bu şarj ve alfa parçacıklarının nispeten yavaş hızı ve yüksek kütlesi, madde ile beta parçacıkları ve gama ışınlarına göre daha kolay etkileşime girebildiği ve enerjilerini daha çabuk kaybettikleri anlamına gelir. Bu yüzden de alfa parçacıkları çok küçük bir tesir gücüne sahiptir ve derinin ilk katmanı veya bir kağıt parçası ile durdurulabilir. Ancak vücudun içerisine nüfuz ettiği zaman ise radyasyonun diğer türlerine nazaran daha fazla biyolojik hasara sebep olabilir.

Beta Parçacıkları

Beta parçacıkları, birçok radyoaktif atom türünün çekirdeğinden saçılan hızlı hareket eden elektronlardır. Bu parçacıklar tek yüklüdür yani sadece tek bir elektron yüklenmiştir. Bunlar alfa parçacıklarına göre daha hafif ve çok daha yüksek hızda yayılırlar. Beta parçacıkları, suyun 1 ile 2 santimetre içine kadar veya insan etine kadar nüfuz edebilir. Bunlar birkaç milimetre kalınlığında alüminyum bir plaka ile durdurulabilir.

Gama Işınları

Gama ışınları, ısı ve ışık gibi herhangi bir maddenin hareketi olmadan dalda içerisinde iletilen enerjiyi temsil eder. Gama ve X ışınları, neredeyse aynıdır sadece X ışınları atom çekirdeğinden gelmek yerine yapay olarak üretilir. Fakat ışığın aksine, bu ışınlar güçlü bir tesir gücüne sahiptir ve insan vücudundan geçebilirler. Bu ışınlardan korunmak için büyük kütleli beton, kurşun veya su kalkan olarak kullanılabilir.

İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon Nedir?

İyonlaştırıcı olmayan radyasyon (İOR), adından da anlaşılacağı gibi atomları veya molekülleri yeteri kadar iyonize edemeyen görece düşük enerjili bir radyasyondur. Elektromanyetik spektrum içerisinde en aşağıda sonda yer alır. İOR, kaynaklarına, elektrik hatları, mikrodalgalar, radyo dalgaları, kızılötesi radyasyon, görülebilir ışık ve lazerler örnek verilebilir.

Her ne kadar İOR, iyonlaştırıcı radyasyona göre daha az tehlikeli olsa da, iyonlaştırıcı olmayan radyasyona aşırı düzeyde maruz kaldığınızda ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilir.

Kaynaklar:

• World Nuclear
• HowStuffWorks